Θεωρία παραγράφου 2

ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 2

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Ανάλογα με το τι θέλουμε να πούμε αλλά και με το πώς θα το αναλύσουμε, οι παραγραφοι διακρίνονται σε συγκεκριμένους τρόπους ανάπτυξης. Για παράδειγμα αν θέλουμε να αιτιολογήσουμε γιατί ο ρατσισμός οδηγεί στην κοινωνική ανισορροπία, η παράγραφος θα αναπτύσεται με τον τρόπο της αιτιολογήσης, με επιχειρήματα δηλαδή, τα οποία πολύ συχνα ξεκινουν με φράσεις ή λέξεις όπως: γιατί, επειδή, ένας παράγοντας που επιδρά..., καθώς κ.α.

Μια πολύ συχνή ερώτηση στα διαγωνίσματα είναι να εντοπίσετε τον τρόπο ανάπτυξης μιας παραγράφου.

1. Αιτιολόγηση:

Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το «γιατί», η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση.

Στη θεματική πρόταση διατυπώνεται μια κρίση.

Στις λεπτομέρειες τεκμηριώνεται με επαρκή επιχειρήματα η κρίση αυτή.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: γιατί, επειδή, αφού, καθώς, διότι, ένας παραγοντας που επιδρά, μια πρώτη αιτία, η ρίζα του προβλήματος...

π.χ.

Έιναι κατανοητό ότι ο άνθρωπος αισθάνεται το Σύπμαν εχθρικό και τον εαυτό του εξόριστο σε μια γωνιά του. Εξόριστο για δυο λόγους. Πρώτα, γιατί το Σύμπαν εμφανίζεται απέραντα μεγάλο και με άπειρη ποικοιλία μορφών ύλης. Δεύτερο, γιατί το Σύμπαν δεν φαίνεται να έχει κάποιοπ σκοπό. Ο πολύπλοκος μηχανισμός του φαίνεται να λειτουργεί ερήμην του ανθρώπου.

Γ. Γραμματικάκης, Η κόμη της Βερενίκης.

2. Παραδείγματα

Στις λεπτομέρειες αναφέρονται κάποια παραδείγματα, τα οποία διευκρινίζουν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις : για παράδειγμα, χαρακτηριστικό παράδειγμα, λόγου χάρη, ενδεικτικά κ.α.

π.χ.

Η σχολική ζωή στο δημιουργικό σχολείο θα μπορούσε να οργανωθεί με τρόπους που να ευνοούν τις πρωτοβουλίες, τις εργασίες των μαθητών σε θέματα που τους ενδιαφέρουν. Να ανατίθενται για παράδειγμα στους μαθητές η οργάνωση και παρουσίαση ορισμένων μαθημάτων, διαφόρων εκθέσεων, έκδοσης περιοδικού ή εφημερίδας, θεατρικών παραστάσεων, ομιλιών για θέματα επικαιρότητας, κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά. Με λίγα λόγια στο δημιουργικό σχολείο πρέπει να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή των μαθητών στις διαδικασίες μάθησης.

Κώστας Μπαλάσκας, Το σχολείο της δημιουργικότητας, εκδ. Γρηγόρη, διασκευή.

3. Διαίρεση

Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξή της είναι η διαίρεση - το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του.

Στη θεματική πρόταση διακρίνεται η διαιρετέα έννοια (γένος) στα μέρη της (είδη) με βάση κάποιο κριτήριο διαίρεσης (διαιρετική βάση)

Στις λεπτομέρειες αναλύονται τα είδη / μέρη που προήλθαν από τη διάιρεση.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: πρώτον, δεύτερον, τέλος, από τη μια, από την άλλη, το ένα, το άλλο, στη μια περίπτωση, στην άλλη περίπτωση.

Τα Graffiti των αγοριών διακρίνονται ανάλογα με το περιεχόμενο σε δυο κατηγορίες. Η πρώτη εκφράζει τον θαυμασμό για κάποια δημοφιλή ελληνική ομάδα ποδοσφαίρου ή μπάσκετ και τη λατρεία τους για γνωστούς ποδοσφαιριστές ή μπασκετμπολίστες Έλληνες ή ξένους. Στη δεύτερη κατηγορία κυριαρχεί η μουσική. Αρκετοί μαθητές εκφράζουν με αυτά την αγάπη για κάποιον γνωστό τραγουδιστή και για νεανικά συγκροτήματα αναγράφοντας στίχους στα ελληνικά ή στα αγγλικά.

Πανελλάδικές εξετάσεις Εσπερινών Λυκείων, 2001, άρθρο.

4. Αναλογία

Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση.

Στη θεματική πρόταση παραλληλίζονται δύο έννοιες.

Στις λεπτομέρειες παρουσιάζονται αναλυτικά οι αναλογίες τους.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: σαν, όπως... έτσι και, το ίδιο συμβαίνει, με παρόμοιο, ανάλογο τρόπο, μοιάζει.

(η παρομοίωση και η μεταφορά της λογοτεχνίας: ο έρωτας μοιάζει πότε με ένα πουλί που πετάει ελέυθερα και πότε με φυλακή / ο έρωτας κι ο θάνατος ίδια σπαθιά κρατούνε...

Ο οργανισμός καταναλώνει ενέργεια όπως και μια μηχανή. Το αυτοκίνητο εξασφαλίζει την αναγκαία για τη λειτουργία του ενέργεια καίγοντας βενζίνη. Κι ο οργανισμός βρίσκει την αναγκαία για τη λειτουργία του ενέργεια με ανάλογο τρόπο, καίγοντας ή διασπώντας χημικές ενώσεις. Ο μηχανισμός αυτός παραγωγής ενέργειας λέγεται καταβολισμός. Είναι φανερό πως ο καταβολισμός είναι φαινόμενο κοινό και για τους οργανισμούς και για ορισμένες μηχανές, αφού και στις δυο περιπτώσεις καταναλώνεται για τη λειτουργία τους ενέργεια που παράγεται από τη διάσπαση χημικών ενώσεων.

Κ.Κρίμπα, Ι.Καλοπίση, Μαθήματα Γεν. Βιολογίας, Β΄Λυκείου, σελ. 8.

5. Αίτιο – Αποτέλεσμα

Στη θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα.

Στις λεπτομέρειες παρουσιάζονται αναλυτικά α. τα αίτια ή β. τα αποτελέσματα μιας κατάστασης.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: λόγω, χάρη σε αυτό, για τον λόγο αυτόν, με αποτέλεσμα, απόρροια είναι, εξαιτίας.

Η επανάσταση της υψηλής τεχνολογίας επέφερε ρηξικέλευθες αλλαγές στο είδος και στη σύνθεση των επαγγελμάτων. Ο ανειδίκευτος βιομηχανικός εργάτης βαίνει ραγδαία προς εξαφάνιση. Έχει ήδη εκτοπιστεί από τη σύγχρονη τεχνολογία. Αλλά και ο αριθμός των υπαλήλων γραφείου σήμερα μειώνεται, ιδιαίτερα μάλιστα αν το μοναδικό τους προσόν είναι το απολυτήριο λυκείου. Η πληροφορική αναδεικνύεται, επομένως, ως το κυρίρχο όχημα που οδηγεί στο μέλλον.

Τράπεζα θεμάτων Ν. Γλώσσας Β΄Λυκείου

6. Ορισμός

Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «Τι είναι;» ή «Τι εννοεί με αυτό;» η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό.

Στη θεματική πρόταση ορίζεται η οριστέα έννοια, δηλαδή δίνεται το γένος (το πλησιέστερο είδος στο οποίο ανήκει) και η ειδοποιός διαφορά ( το γνώρισμα που τη διακρίνει από άλλα μέρη του ίδιου συνόλου).

Στις λεπτομέρειες διασαφηνίζεται ο ορισμός με επαρκή στοιχεία.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: ορίζεται, προσδιορίζεται, δηλαδή, είναι, με τον όρο... εννοείται.

Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Όλα τα αγαθά που έχουν σχέση με την τεχνική, την επιστήμη, την τέχνη κι εν γένει την ευρύτερη πνευματική δραστηριότητα των ανθρώπων είναι προϊόντα του πολιτισμού. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν τα «ιδεώδη» που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, ο ανθρωπισμός, η αλληλεγγύη, η επιθυμία διαρκούς ειρήνης, καθώς και τα επιτεύγματα που πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους τομείς προόδου.

Τράπεζα θεμάτων Ν. Γλώσσας Β΄Λυκείου

7. Σύγκριση – Αντίθεση

Η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση.

Στη θεματική πρόταση αντιπαρατίθενται δυο όροι.

Στις λεπτομέρειες γίνεται σύγκριση μέ έναν από τους παρακάτω τρόπους: α) είτε παρουσιάζονται όλα τα γνωρίσματα τους ενός όρου της σύγκρισης και στη συνέχεια τα γνωρίσματ το άλλου β) είτε αντιπαρατίθενται σημείο προς σημείο τα χαρακτηριστικά των δύο συγκρινόμενων όρων.

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις: όμως, αντίθετα, εντούτοις, ενώ, αν και, παρόλο που, από τη μια – από την άλλη πλευρά.

Ένα χάσμα χωρίζει τον Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης ζήτησε τη μια και καθολική έννοια, ενώ οι σοφιστές υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης και στον τρόπο ζωής υπάρχει ριζική διαφορά μεταξύ σοφιστών και Σωκράτη. Οι σοφιστές ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθος δάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας.

(εδώ ποιον τρόπο ανάπτυξηε βλέπουμε, τον α ή τον β)

Έκθεση Έκφραση Α΄Λυκείου

8. Συνδυασμός μεθόδων: Στην πράξη βέβαια σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του ορισμού, μπορεί να χρειαστεί συγχρόνως να δικαιολογήσουμε μια κρίση μας, να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ. Δες π.χ. ποιοι τρόποι χρησιμοποιούνται στο παρακάτω απόσπασμα:

Η γνώση ήτανε, και είναι πάντα, για το κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα, κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά, το ξάπλωμα των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία, τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της κατανάλωσης. Ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίας, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση, κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος στην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση· αλλά μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αναζητήσεις και αμφιβολίες για την οικονομική διαδικασία και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας, που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξή του.

Γιώργος Α. Κουμάντος, "Οι κονσέρβες της σοφίας" (από τον Τύπο)

- Στην παράγραφο αυτή έχουμε συνδυασμό μεθόδων: Αιτιολόγηση (η θεματική περίοδος αποτελεί μια διαπίστωση, που προκαλεί το ερώτημα γιατί;), σύγκριση – αντίθεση (από τη μια μεριά... από την άλλη μεριά...) και παραδείγματα (ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίας κ.λπ.).

Τα περισσότερα στοιχεία βίσκονται στο βιβλίο Ασκήσεις στην ‘Εκθεση Έκφραση για όλο το Λύκειο, Από τη Θεωρία στην Πράξη, Αλεξ. Και Σπ. Μητσέλος. Εκδ. Ελληνοεκδοτική.