ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ 2020-2021_ΛΥΚΕΙΟ (ΠΕ02)
Η αξιοποίηση των πηγών από τους μαθητές και τις μαθήτριες της Β ́ Λυκείου
Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται αφενός να κατανοήσουν τον ρόλο των ιστορικών
πηγών και αφετέρου να αποκτήσουν τις πρώτες, απαραίτητες, γνώσεις και δεξιότητες για την
αξιοποίησή τους.
Η προσέγγιση του παρελθόντος με τη χρήση των πηγών αποτελεί ενδιαφέρουσα και
δημιουργική διαδικασία που μεταβάλλει τον μαθητή σε ερευνητή.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν τη δυνατότητα να θέσουν τα ερωτήματά τους και να
αξιοποιήσουν κατάλληλα τα κατάλοιπα του παρελθόντος αναδεικνύοντας το ανεπεξέργαστο
υλικό, που αναφέρεται στο παρελθόν, σε «πηγή» παροχής ιστορικών πληροφοριών.
Είναι προφανές ότι κάθε «ιστορική πηγή» έχει τα δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα και
υπηρετεί διαφορετικούς στόχους: άλλες είναι υλικά κατάλοιπα μιας εποχής και άλλες
κείμενα που συντάχθηκαν για υπηρετήσουν συγκεκριμένους στόχους. Από τα κείμενα, άλλα
έχουν συνταχθεί σε λόγο αφηγηματικό, άλλα περιγραφικό και άλλα σε δοκιμιακό λόγο,
εμπλουτισμένο με επιχειρήματα, ενώ άλλα είναι λογοτεχνικά κείμενα.
Ενδεικτικά, στις πηγές μπορεί να γίνεται η ακόλουθη επεξεργασία:
Κατανόηση του περιεχομένου. Αυτή επιτυγχάνεται με την κριτική προσέγγιση των
πληροφοριών που παρέχουν τα κείμενα-πηγές. Οι μαθητές και οι μαθήτριες, δηλαδή,
αναλύουν και κατανοούν το περιεχόμενό τους. Επισημαίνουν, εκτός από το κειμενικό είδος
και τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν, και άλλα στοιχεία του περιεχομένου, όπως τον
υποκειμενισμό του συγγραφέα, ενδεχόμενες παραποιήσεις της πραγματικότητας, που
μπορεί να οφείλονται σε φανατισμό ή ιδεολογική προκατάληψη, την επιλεκτικότητα ή
εσκεμμένη απόκρυψη πληροφοριών, τα ακούσια και εκούσια ψεύδη. Απώτερος στόχος είναι
η επισήμανση και η ανάδειξη των πληροφοριών που παρέχουν οι πηγές. Χαρακτηριστικά
ερωτήματα που θα μπορούσαν να τεθούν είναι τα ακόλουθα:
Ποιο είναι το θέμα του κειμένου;
Ποιες είναι οι απόψεις του συγγραφέα σχετικά με το θέμα;
Για ποιο λόγο συντάχθηκε το κείμενο;
Με ποια επιχειρήματα ή τεκμήρια ο συντάκτης του κειμένου στηρίζει τις απόψεις του;
Ο συγγραφέας προβάλλει κάποια γεγονότα και πρόσωπα και κάποια άλλα
αποσιωπά; και για ποιους λόγους;
Μπορούν να συνδυαστούν οι πληροφορίες της πηγής με τις γνώσεις που έχετε;
Ένταξη στα ιστορικά συμφραζόμενα. Αυτή επιτυγχάνεται με την ένταξη των πηγών στον
χώρο και τον χρόνο, με την αναγνώριση της εποχής και του ιστορικού περίγυρου, στο πλαίσιο
του οποίου δημιουργήθηκαν. Τα τεκμήρια είναι αποσπασματικά και ξεκομμένα από την
εποχή τους, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να ενταχθούν σε ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο για να
αποκτήσουν υπόσταση. Έτσι δίνεται η δυνατότητα να συνδυαστούν οι πληροφορίες των
πηγών με τις υπάρχουσες γνώσεις. Ερωτήσεις που μπορεί να τεθούν στους μαθητές και τις
μαθήτριες είναι οι ακόλουθες:
Πού και πότε συντάχθηκε το κείμενο;
Ποιοι λόγοι οδήγησαν στη δημιουργία του;
Οι πληροφορίες, που σας παρέχει, είναι περισσότερες ή πιο συγκεκριμένες από τις
ιστορικές σας γνώσεις;
Διασταύρωση των πληροφοριών. Η «αλήθεια» των πληροφοριών που παρέχουν οι πηγές επικυρώνεται με τη σύγκρισή τους μέσω άλλων πηγών. Η ύπαρξη μίας μόνο πληροφορίας
αποτελεί επισφαλές τεκμήριο για την ανάπλαση του παρελθόντος.
Πηγές
Τα αμύθητα πλούτη της Ιαπωνίας
Οι άνθρωποι εδώ έχουν καλούς τρόπους και σας λέω ότι έχουν χρυσάφι σε υπερβολικές ποσότητες. Και σας λέω, επίσης, ότι κανένας άντρας δε μπορεί να μεταφέρει χρυσάφι έξω από αυτό το νησί, γιατί ούτε έμπορος ούτε κανένας άλλος δεν πλησιάζει στη στεριά. Εχουν τόσο χρυσάφι, ώστε αυτό το θαυμάσιο αγαθό δεν ξέρουν τι να το κάνουν. Σας λέω αληθινά ότι υπάρχει ένα μεγαλοπρεπές παλάτι ολόκληρο καλυμμένο με πλάκες καθαρού χρυσό...'Εχουν σε μεγάλη αφθονία πολύτιμες κόκκινες πέτρες, πολύ ωραίες, στρογγυλές και μεγάλες και εξίσου ακριβές όσο και οι λευκές. Είναι ένα νησί τόσο πλούσιο, ώστε κανένας δεν μπορεί να μετρήσει τον πλούτο που υπάρχει σ'αυτό.
Μάρκο Πόλο, Το βιβλίο των θαυμάτων, κεφ. 162.
Οι στόχοι τον Ερρίκου τον Θαλασσοπόρου
Ήθελε
να μάθει ποιες χώρες υπήρχαν πέρα από τα Κανάρια νησιά και
από το ακρωτήριο Μπαγιατόρ, γιατί μέχρι εκείνη την εποχή
κανένας άνθρωπος ούτε διάβασε ούτε άκουσε ποια χώρα
βρισκόταν μετά από αυτό το ακρωτήριο ...
Ο
δεύτερος λόγος ήταν ότι αν σ' αυτές τις χώρες βρίσκονταν
χριστιανικοί πληθυσμοί ή κάποια λιμάνια που μπορούσαν να τα
πλησιάσουν χωρίς κίνδυνο, θα είχαν τη δυνατότητα να φέρουν
στο βασίλειο πολλά και φθηνά προϊόντα, γιατί ασφαλώς δε θα
υπήρχαν άλλοι άνθρωποι σ' αυτές τις ακτές που θα
ασχολούνταν με το εμπόριο ...Ο τρίτος λόγος ήταν ότι θα
έστελλε τους άνδρες του με σκοπό να πληροφορηθεί μέχρι πού
έφθανε η δύναμη των απίστων. Ο τέταρτος λόγος υπήρξε ο
εξής: θα ήθελε να μάθει αν σ' εκείνες τις περιοχές υπήρχαν
μερικοί ηγεμόνες χριστιανοί αρκετά ισχυροί για να τον
βοηθήσουν εναντίον των απίστων.
Ο πέμπτος λόγος ήταν η
μεγάλη του επιθυμία να συντελέσει στην ενίσχυση της
χριστιανικής πίστης και να οδηγήσει στο χριστιανισμό όλες
τις ψυχές που ήθελαν να σωθούν.
Comes Eanes de Azurara, Χρονικά της Γουϊνέας, 1543.
(Πορτογάλος ιστοριογράφος της εποχής των Ανακαλύψεων)
Το πρώτο ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου
Παρασκευή 12 Οκτωβρίου. Η γη φαίνεται στον ορίζοντα στις 2 η ώρα τα ξημερώματα. Το πρωί αποβιβάζομαι στο νησί (ένα νησί στις Μπαχάμες). Ξεδιπλώνω τη βασιλική σημαία και το καταλαμβά- νω στο όνομα του βασιλιά και της βασίλισσας.
Σάββατο 16 Δεκεμβρίου. Οι κάτοικοι της Ισπανιό- λας (Αϊτής) δεν έχουν όπλα και είναι εντελώς γυ- μνοί. Οι Μεγαλειότητές σας (ο βασιλιάς και η βασί- λισσα της Ισπανίας), θα έχουν τη μεγάλη χαρά να τους εκχριστιανίσουν.
Αποσπάσματα από το «Ημερολόγιο του Κολόμβου» (1492).
Και με τη βούλλα του πάπα
Το
1493 ο πάπας Αλέξανδρος VI με βούλλα του πρότεινε τη
διανομή του κόσμου μεταξύ Πορτογάλων και Ισπανών. Στους τελευταίους θα
παραχωρούνταν τα δικαιώματα σε όλες τις ανακαλύψεις που
βρίσκονταν 600 περίπου χιλιόμετρα δυτικά των νησιών του
Πράσινου Ακρωτηρίου.
Οι Πορτογάλοι διαφώνησαν και
ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις υπογράφηκε το 1494 η Συνθήκη της
Τορντεζίλας που μετέθετε τα όρια κυριαρχίας τους 1500 χιλιόμετρα
δυτικότερα της αρχικής γραμμής, 47° δυτικά του μεσημβρινού.
Ετσι ο κόσμος μοιράστηκε προτού καν ανακαλυφθεί.
Με βάση τις πηγές και τις ιστορικές σας γνωσεις να γράψετε ποια αίτια οδήγησαν στις Ανακαλύψεις νεών χωρών
